سوگیری عاملیت

۱. تعریف و مکانیسم عصبی سوگیری عاملیت

سوگیری عاملیت (Agent Detection Bias) یک مکانیسم شناختی است که باعث می‌شود مغز انسان پدیده‌های غیرقابل توضیح را به یک عامل آگاه و دارای قصد (Agent) نسبت دهد، حتی زمانی که هیچ مدرکی برای وجود چنین عاملی وجود ندارد. این سوگیری بخشی از سیستم پردازش بقا در مغز است و به‌طور خاص از عملکرد هماهنگ چندین ناحیه‌ی عصبی ناشی می‌شود.

۲. نواحی مغزی مرتبط با سوگیری عاملیت

۲.۱. آمیگدال (Amygdala) و پردازش تهدیدات احتمالی

• آمیگدال بخشی از سیستم لیمبیک (Limbic System) است که مسئول پردازش هیجانات، به‌ویژه ترس و تهدیدات بالقوه است.
• این ناحیه، حتی در مواردی که شواهد روشنی برای وجود تهدید وجود ندارد، پاسخ‌های سریع و پیشگیرانه تولید می‌کند. این موضوع باعث می‌شود که انسان تمایل داشته باشد اتفاقات ناشناخته را به یک عامل خارجی نسبت دهد تا ریسک بی‌توجهی به تهدیدات واقعی کاهش یابد.

۲.۲. قشر پیش‌پیشانی (Prefrontal Cortex) و تنظیم سوگیری عاملیت

• قشر اوربیتوفرونتال (Orbitofrontal Cortex – OFC) و قشر کمربندی قدامی (Anterior Cingulate Cortex – ACC) در تنظیم و سرکوب سوگیری عاملیت نقش دارند.
• افراد با فعالیت کمتر در این نواحی (مثلاً در شرایط اضطراب، خواب ناکافی یا استرس مزمن) بیشتر به تفسیرهای عاملیت‌گرایانه تمایل دارند.

۲.۳. شکنج دوکی‌شکل (Fusiform Gyrus) و پردازش چهره‌ها

• شکنج دوکی‌شکل (Fusiform Face Area – FFA) در تشخیص الگوها، به‌ویژه چهره‌ها نقش دارد.
• این ناحیه باعث می‌شود که مغز حتی در داده‌های بصری تصادفی، الگوهای آشنا مانند چهره یا شکل‌های انسانی ببیند، که یکی از مکانیسم‌های زیربنایی سوگیری عاملیت است.

۲.۴. قشر آهیانه‌ای (Parietal Cortex) و ادراک قصد و نیت

• اتصال آهیانه‌ای-گیجگاهی (Temporo-Parietal Junction – TPJ) در ادراک نیت و آگاهی دیگران نقش دارد.
• فعالیت بیش از حد این ناحیه باعث می‌شود که انسان‌ها حتی در پدیده‌های تصادفی، قصد و عاملیت را تصور کنند.

۳. نقش تکامل در شکل‌گیری سوگیری عاملیت

• در محیط‌های اولیه‌ی انسانی، خطای نوع اول (False Positive) (یعنی تصور عاملیت در جایی که عاملی وجود ندارد) کم‌خطرتر از خطای نوع دوم (False Negative) (نادیده گرفتن یک تهدید واقعی) بوده است.
• این فشار تکاملی باعث شده که مغز انسان ترجیح دهد وجود یک شکارچی یا تهدید را تصور کند، حتی اگر چنین چیزی واقعیت نداشته باشد.

۴. مطالعات عصبی و تجربی

• مطالعات fMRI نشان داده‌اند که هنگام مشاهده‌ی الگوهای تصادفی، فعالیت در TPJ و FFA افزایش می‌یابد، که نشان‌دهنده‌ی نقش این نواحی در ایجاد سوگیری عاملیت است.
• آزمایش‌هایی که با تحریک مغناطیسی مغز (TMS) انجام شده‌اند، نشان داده‌اند که کاهش فعالیت TPJ باعث کاهش تمایل به نسبت دادن عاملیت می‌شود.

منابع علمی

1. Guthrie, S. E. (1993). Faces in the clouds: A new theory of religion. Oxford University Press.
2. Schurger, A., Mylopoulos, M., & Rosenthal, D. (2016). Neural antecedents of spontaneous voluntary movement: A new perspective on the readiness potential. Frontiers in Human Neuroscience, 10, 10.
3. Saxe, R., & Kanwisher, N. (2003). People thinking about thinking people: The role of the temporo-parietal junction in “theory of mind”. NeuroImage, 19(4), 1835-1842.
4. Kapogiannis, D., Barbey, A. K., Su, M., Zamboni, G., Krueger, F., & Grafman, J. (2009). Cognitive and neural foundations of religious belief. Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(50), 4876-4881.
5. Van Leeuwen, T. M., Singer, W., & Nikolić, D. (2012). The merit of conscious processing in intuition-based decision making. Frontiers in Psychology, 3, 115.